Zand- en natuurproject in het IJsselmeer in 1000 woorden, oktober 2020
Foto genomen op de Mirnser Klif te Gaasterland, waarbij in de groene cirkel het voorgenomen eiland is te zien. Het zandeiland ligt op ongeveer 5,5 kilometer uit de Friese kust bij Oudemirdum en is ongeveer 7 hectare groot. Nagenoeg onzichtbaar vanuit de kust.
Grote opgaven voor Nederland
Nederland staat voor grote opgaven: de energietransitie, verduurzaming van landbouw, herstel en versterken van biodiversiteit, verstedelijking en klimaatadaptatie. Koninklijke Smals (h)erkent deze opgaven en streeft er al meer dan 135 jaren naar om hier op een duurzame wijze invulling aan te geven. Smals heeft duurzaamheid, naast uiteraard zorgvuldige gebiedsontwikkeling door zandwinning, al jaren hoog in het vaandel staan en hier zelfs het predicaat ‘Koninklijk’ én een gouden certificaat van de ‘Concrete Sustainability Council’ voor ontvangen. We bouwen natuur inclusief en we bouwen met natuur.
Bijdragen aan de ecologie van het IJsselmeer
Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat heeft primaire bouwgrondstoffen (waaronder zand) het predicaat ‘van nationaal belang’ meegegeven, omdat het zorgt voor de broodnodige grondstoffen voor de Nederlandse bouwopgave. Het Rijk heeft het IJsselmeer aangewezen als geschikte locatie voor het winnen van deze belangrijke bouwgrondstoffen. Daarom onderzoekt Smals al vele jaren de mogelijkheden voor het duurzaam opdiepen van bouwzand uit het IJsselmeer. Het IJsselmeer is het grootste zoetwaterbassin van Europa en zowel ecologisch, cultuurhistorisch, recreatief als economisch een zeer bijzonder gebied voor heel Nederland. Opdiepen van bouwzand in dit gebied voert Smals daarom heel zorgvuldig uit. Voor mens, fauna en flora. Smals is de uitdaging aangegaan om bovenop de wet- en regelgeving extra inspanningen te verrichten om duurzaam bij te dragen aan de ecologische ontwikkeling van het IJsselmeer.
Voor mensen dieren en planten
Met het plan geven we een krachtige impuls aan een veerkrachtig ecosysteem en een duurzame biodiversiteit in het IJsselmeer. Het IJsselmeer kent een grote behoefte aan zachte overgangen tussen land en water, aan rietvelden en aan wetlands voor de verhoging van de biodiversiteit. Zo’n tien procent van het vrijkomende zand is beschikbaar voor de broodnodige aanleg van nieuwe natuur en kan ingezet worden voor:
- De aanleg van een groot oppervlakte aan wetlands met rietkragen waar vogels kunnen foerageren. Rietvelden helpen het water schoon te houden, en versterken hiermee het ecosysteem.
- De aanleg van mossel- en schelpenbanken met paaiplaatsen voor vissen.
- De aanleg van natuurlijke oevers met gebiedseigen materiaal (in het IJsselmeer of aan de Friese kust) waar zowel omwonenden, recreanten als ook de dieren en planten van kunnen profiteren.
Duurzame allianties
Klimaatadaptie en verduurzaming in Nederland betekent niet alleen het aanleggen of herstellen van natuurgebieden, maar ook bijvoorbeeld het terugdringen van de uitstoot van stikstof. Daarom voert Smals haar werkzaamheden op het IJsselmeer volledig elektrisch uit, met groene stroom: fluisterstil en met minimale emissie. Smals zoekt hiervoor graag de samenwerking met partijen en overheden die een betrokkenheid hebben bij het IJsselmeer. Wij denken aan allianties op het gebied van (productie van) duurzame energievormen en kansen voor werkgelegenheid, recreatie en toerisme.
Het plan en de kansen
We hebben de afgelopen twintig jaar geïnvesteerd in een visie waarmee het opdiepen van bouwzand hand in hand gaat met forse verbeteringen op andere vlakken. Dit heeft geresulteerd in een plan met de volgende kenmerken:
- Een zand- en natuurproject dat ligt op ongeveer 5,5 kilometer uit de Friese kust bij Oudemirdum, nagenoeg onzichtbaar vanuit de kust.
- Een tijdelijk zandeiland van zo’n 7 hectare.
- De winning betreft een gebied van ongeveer 250 hectare, uit het zicht onder het wateroppervlakte. Dat gebied wordt gedurende 30 jaren in vier deelprojecten van zo’n 60 hectare bewerkt.
- Om het zandeiland wordt een natuurgebied aangelegd met wetlands en rietkragen van ongeveer 15 hectare: zachte overgangen die de natuurontwikkeling bevorderen en optimaliseren, en de ecologie in het gebied verbeteren.
- Zo’n tien procent van het vrijkomende materiaal willen wij, in afstemming met belanghebbenden, inzetten voor ecologische ambities in of rond het IJsselmeer in de vorm van de aanleg van ondiepten, kustaanleg, kustherstel, zachte oevers of natuurlijke overgangen.
- We geven het zandwingebied zo natuurlijk mogelijk vorm met schoon, gebiedseigen materiaal. Dat wil zeggen: het zand dat ter plekke wordt opgediept.
- We verwerken het opgediepte bouwzand door middel van wassen en zeven, zonder toevoegingen, op een volledig duurzame wijze.
- We werken volledig geëlektrificeerd. Hierdoor is het eiland “fluisterstil” en vanaf het vaste land niet hoorbaar. De zuiger, de was- en zeefinstallatie en het overige materieel maken allemaal gebruik van elektra. Volledig duurzaam en een absolute minimalisatie van stikstofuitstoot.
- De werkzaamheden op en rondom het eiland vinden overdag plaats (van 06.00 tot 19.00 uur). Aanwezige verlichting wordt naar binnen gericht en tot het absolute minimum beperkt, zodat de duisternis en donkerte bewaard blijven.
- De werkzaamheden op en rondom het eiland zijn van tijdelijke aard (30 jaren). Daarna heeft het onze voorkeur het natuureiland, opgeleverd volgens de eisen die er op dat moment aan worden gesteld, te doneren. Zo kan het blijvend bijdragen aan de ecologische (water)kwaliteit van het IJsselmeer, aan natuur, recreatie en/of toerisme.
- Het plan biedt kansen voor lokale werkgelegenheid (ongeveer 25 fte), het betrekken van lokale ondernemingen en recreatie en toerisme.
Een plan waar iedereen trots op kan zijn
Dit project is een voorbeeld van een win-win situatie voor partijen en belangen die nu om de schaarse ruimte in Nederland, en in het bijzonder op en rond het IJsselmeer, vechten. Wij werken daarom graag mee aan het verbinden van verschillende ambities om zo samen echt het verschil kunnen gaan maken op het gebied van duurzaamheid en ecologie. Daarbij is ook de toekomst van het eiland na de zandwinning wat ons betreft onderwerp van gesprek. Ons streven is uiteindelijk een plan te kunnen realiseren dat voor iedereen van toegevoegde waarde is. Waar omwonenden, overheden, natuurorganisaties, vissers en recreatievoorzieningen trots op kunnen zijn en waar we een echte bijdrage leveren aan de toekomstige kwaliteit van het IJsselmeer.
