Verbindt belangen en verrijk de omgeving

‘Waarom laat je het eiland niet bijdragen aan de nieuwe natuur van het IJsselmeer? Waarom laat je het eiland niet onder de waterspiegel zakken? Waarom bied je de mensen geen leerzaam uitje? Waarom zorg je niet dat het vooral ook een feest is voor het onderwaterleven? Waarom graaf je niet dieper in de onrustgevoelens van boze of bange burgers om te komen tot oplossingen? Waarom gebruik je een deel van het zand niet om echte verbeteringen in de omgeving van het eiland te realiseren? Waarom laat je niet duidelijk zien dat hetgeen verandert óók een verbetering is…?’

Dit soort vragen zoemt de afgelopen maanden rond bij het projectteam van het zand- en natuurproject IJsselmeer van Smals. Een belangrijke aanjager van “het anders naar de plannen kijken en ze anders vormgeven” is landschapsarchitectenbureau OKRA, en met name haar directeur Wim Voogt.

Verbindt belangen en verrijk de omgeving

‘Deel je ideeën – hoe verrassend of onaf ze ook zijn – met de wereld. Neem de mensen die het raakt mee in je zoektocht. Verdiep je in wie ze zijn en hoe hun wortels eruitzien. Maak iets waarvan iedereen moet toegeven dat het een verrijking herbergt. En het is helemaal mooi, als het bewoners en bestuurders in een gebied trots maakt’.

Landschapsontwerper Wim Voogt vertelt met vuur over hoe je kunt nadenken over ingrepen in de leefomgeving. Met zijn team begeleidt hij Smals in haar zoektocht naar een verbeterd plan waarin de wensen van de omgeving en de eisen van deze tijd een uitgebalanceerde plek krijgen. En bovenal er een ecologische impuls kan worden gegeven aan het IJsselmeer. Uiteenlopende scenario’s passeren daarbij de revue. ‘Het is mooi om te zien dat Smals echt open staat voor verandering en het geluid van “buiten”. Dat geeft ons de kans er samen echt iets moois van te maken.’ aldus Voogt.

‘Het begint met goed kijken. Wat tref je aan? Buiten, op het land, in het water. Maar ook in andere plannen, de opgaven voor de komende jaren, de geschiedenis, de weerstanden. Die weerstanden ontstaan bijna altijd bij een omgeving die verandert. Vaak ook omdat mensen het gevoel hebben er niet zoveel grip op te hebben. Niemand voelt zich graag buitenspel gezet, of dat gevoel nu terecht is of niet. Daarmee is het zaadje van verzet al geboren. Laat daarom zien dat de veranderende toekomst ook kansen en moois kan bieden.’

Wim Voogt denkt persoonlijk dan ook dat bij dit plan in het IJsselmeer het opdiepen van zand niet het grootste probleem is. Dat Nederland bouwzand nodig heeft, staat bovendien buiten kijf. Maar hoe past deze noodzaak voor het opdiepen van zand ook goed bij alle andere belangen die er spelen? Dat hij door Smals gevraagd is om dat te onderzoeken en met alternatieven te komen, berooft hem overigens niet van een onafhankelijke blik. Hij benadrukt dat hij zich nooit voor iemands karretje laat spannen. ‘OKRA kijkt altijd naar het geheel.’

‘We zijn puzzelaars. Ons werk is meer dan ergens een mooi vormpje aan geven. Landschapsontwerpers verbinden en komen tot een holistisch idee. We zoeken naar een strategische en integrale benadering.  We koersen op de deskundigheid van anderen, we horen de geluiden en proberen die een plek te geven, we graven naar de vraag achter de vraag, we spitten rapporten en regelgeving door, we zijn dol op onderliggende verhalen en blikken vooruit. En steeds denken we onbevangen mee; met de mensen die iets willen en anderen die over iets zorgen hebben. En daar maken we, als het goed is, een compleet en haalbaar plaatje van.’

Breed kijken, belangen combineren en oorspronkelijk durven zijn. Volgens Wim Voogt zijn dat belangrijke ingrediënten voor succes. Hij vertelt over een grote dam in zee die er bij Cadzand moest komen om kustveiligheid te bieden en waarbij Cadzand als badplaats ook haar functie moest behouden. Als ondernemers en plaatselijke overheid daar een tweede dam willen neerleggen, ontstaan er nieuwe kansen: inmiddels ligt er een nieuwe jachthaven met een veilige invaart aan de Zeeuwse kust, inclusief belangrijke natuurwinst. Een ander voorbeeld is een bejubeld project om bij Katwijk de zee te temmen. 

‘Belangen bundelen is de kunst. Bij Katwijk lag het meest kwetsbare stukje kust van Nederland. Rechttoe-rechtaan denkend dachten de ingenieurs: tien meter hoog zand erop en klaar is Kees. Maar goed, van een berg zand van tien meter voor je neus wordt niemand blij. En al helemaal niet de mensen die een lange historie met de zee hebben en die je er zo de blik daarop ontneemt. In Katwijk bleken ze daarnaast nog meer problemen te hebben. Parkeertekorten voor bezoekers van een winkelgebied en de boulevard. En van de provincie mocht een parkeergarage voor achthonderd auto’s niet op het strand. Met ons wapen – een schetsblok en een stift – zijn we aan de gang gegaan. En we dachten: de zee is groot genoeg en niemand heeft er last van als Engeland vierhonderd meter dichterbij komt liggen. In plaats van tien meter de lucht in, hebben we de kustlijn een flink stuk de zee in geduwd. In plaats van heel hoge duinen tekenden we veel lage duinen. En daar verstopten we ook nog een parkeergarage onder. Tien jaar later is iedereen blij.’

‘Mijn advies is daarom: kom met een verhaal. Een eerlijk en goed doordacht verhaal. Anders gaat zelfs een goed plan de mist in. Mensen moeten daarbij snappen wat het plan inhoudt en de vergunningen betekenen. Voor het zand- en natuurproject geldt bijvoorbeeld dat ze enthousiast worden over kansen voor natuurcompensatie en dat ze weten dat de lichtjes op het eiland weinig meer zijn dan waarschuwingen om niet tegen het eiland op te varen en geen grote lichtbakens. Dat een installatie op vijf en een halve kilometer afstand niet meer is dan een speldenprik op de horizon. En omdat die horizon heel belangrijk is in dit specifieke geval, dat je ook nog bekijkt of je het geheel een stukje onder de horizon kan laten zakken. En dat je van die grote en ondiepe bak water die het IJsselmeer in feite is, een gevarieerder onderwaterlandschap wil maken. Dat je in plaats van de natuur beschermen de waarde ervan wil verveelvoudigen.’ 

Wim gaat verder: ‘Meer problemen gelijktijdig aanpakken. En daar dan een samenhangende oplossing voor bedenken. Dat is de rode draad van onze aanpak. We verzinnen daarmee niets nieuws. Het staat ook zwart op wit in de beleidsagenda voor het IJsselmeer: meerdere doelen dienen! Daarom moeten we bijvoorbeeld ook kijken hoe grondstof die Smals ophaalt bij andere plannen en projecten in het IJsselmeer een rol kan spelen. Bijvoorbeeld bij onderwaterlandschappen en vooroevers. Kortom: voor alle belangen is een goede plek voorhanden en wij gaan ervoor dat deze ook in het plan voor het eiland in het IJsselmeer een plek krijgen.’